Sociaal

We spreken van sociaal leren als leerlingen met elkaar samenwerken aan een leer- of probleemtaak met een duidelijk gemeenschappelijk doel of eindproduct (Erkens et al., 2009; Johnson & Johnson, 2009).

Om sociaal leren effectief te laten zijn, is vooral een goede interactie tussen groepsleden en een juiste didactische vormgeving van belang. Het is belangrijk te beseffen dat ook hier de rol van de leerkracht essentieel is. Leerlingen moeten voorbereid en ondersteund worden door de leerkracht om te kunnen groeien in sociaal leren.

Hoewel sociaal leren zelfstandigheid vraagt van leerlingen, is het een misvatting om te denken dat leraren geen rol hebben tijdens het begeleiden van sociaal leren.

Het vormgeven aan sociaal leren kan opgedeeld worden in drie fasen:

• Vooraf
• Tijdens
• Na afloop

VOORAF: VOORBEREIDING OP SOCIAAL LEREN

• Kies een goede opdracht: Een goede samenwerkingsopdracht zorgt ervoor dat leerlingen ervan doordrongen zijn dat ze elkaar nodig hebben om de opdracht succesvol te kunnen volbrengen. Zo kan een groepsopdracht leiden tot een duidelijk groepsproduct (gezamenlijke presentatie, werkstuk, etc.). Daarnaast kunnen leerlingen ook wederzijdse afhankelijkheid ervaren door een opdracht te verdelen over verschillende onderling afhankelijke taken, waardoor ieder een stukje verantwoordelijkheid opneemt voor de groep.

• Denk na over het samenstellen van een ‘team’: Voor veel groepsopdrachten is een groepsgrootte van ongeveer vier leerlingen optimaal. In de keuze voor homogene of heterogene groepen is het interessant om te weten dat het voordeel dat laag presterende leerlingen bij heterogene groepen hebben, groter is dan het nadeel dat hoog presterende leerlingen bij heterogene groepen hebben. Ook groepsdynamiek speelt een rol bij de keuze van groepen.

• Bereid leerlingen voor op de samenwerking: De kwaliteit van de interactie tussen leerlingen tijdens het samenwerken bepaalt de effectiviteit van sociaal leren. Daarom is het belangrijk om leerlingen goed voor te bereiden op wat het werken in groepen van hen vraagt. Zet in op het aanleren van sociale en communicatieve vaardigheden en bepaal met de groep gespreksconventies zodat het helder is wat de groep van elkaar verwacht. Hiervoor kan bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van T-kaarten. Een T-kaart beschrijft aan de linkerkant hoe de vaardigheid er concreet uitziet en aan de rechterkant hoe het klinkt als de vaardigheid wordt ingezet. Oefen de vaardigheden en laat leerlingen hierop feedback geven op elkaar.

• Bespreek de coöperatieve rollen: Als leerlingen in een ‘team’ werken dan nemen ze vaak een bepaalde rol op. Rollen die vaak de revue passeren zijn vb. Tijdbewaker, secretaris, planner, enz ... Bespreek samen met de leerlingen wat deze rol voor hen betekent en hoe ze deze concreet willen opnemen tijdens het ‘samen leren’.

TIJDENS: BEGELEIDING VAN SOCIAAL LEREN

• Zorg voor balans in je aanwezigheid: zie fiche ‘ leerkrachtgestuurd’

• Heb aandacht voor zowel de inhoud als het proces: Uiteraard zullen leerlingen tijdens het samenwerken met elkaar moeten spreken over de inhoud. Je zult er echter ook voor moeten zorgen dat groepsleden aandacht hebben voor het proces. Hoe pakt de groep de opdracht aan?

• Zet juiste strategieën in tijdens het begeleiden: Ook bij samenwerkend of co-gestuurd leren moeten leerlingen heel wat vaardigheden en strategieën kunnen inzetten. Het is belangrijk dat je deze vaardigheden en strategieën gericht kan ondersteunen. De fiche ‘ leerlinggestuurd’ helpt je om zicht te krijgen op deze vaardigheden.

• Zorg voor coöperatieve werkvormen. Bij ‘Meer info?’ vind je hierrond verschillende voorbeelden.

NA AFLOOP: EVALUATIE VAN SOCIAAL LEREN

Na afloop blik je terug met de leerlingen. De focus bij sociaal leren ligt niet enkel op het bereiken van de doelen van de taak, maar vooral op het proces van het sociaal leren. Bij het evalueren van sociaal leren zijn de meest gebruikte manieren: groepsbeoordeling, individuele beoordeling en peer assessment. Welke evaluatievorm je ook kiest, maak steeds tijd en ruimte vrij om met de leerlingen te reflecteren op hun groei in ‘sociaal leren’ en neem deze reflecties mee als startpunt voor een volgend moment van sociaal leren.

Ik stimuleer leerlingen om hun sociaal leren te reguleren.

Vooraf

• Ik kies een goede opdracht.
• Ik groepeer de leerlingen doordacht.
• Ik bereid de leerlingen voor op de samenwerking.
• Ik besteed expliciet aandacht aan vaardigheden die nodig zijn om samen te werken.

Tijdens

• Ik hanteer activerende en coöperatieve werkvormen.
• Ik zorg voor balans in de ondersteuning.
• Ik zorg ervoor dat er aandacht is voor de inhoud en het proces.
• Ik ondersteun de vaardigheden en strategieën die leerlingen moeten inzetten om hun sociaal leren te reguleren.

Na

• Ik ondersteun leerlingen om te reflecteren op hun vaardigheid om samen te werken en te leren met anderen.

WEBLINKS

• Coöperatieve leerstrategieën - Klasse
• Boekje met interactieve werkvormen - ICM
• Wil je graag weten hoe effectief sociaal leren is? Klik dan door op volgende link: Coöperatief leren - Leerpunt

Structureel coöperatief leren is een onderwijsmethode die gebaseerd is op samenwerking. Kenmerkend hiervoor is de noodzaak voor leerlingen om bij het uitvoeren van een leertaak met elkaar samen te werken.

• https://www.leraar24.nl/50635/cooperatief-leren-leren-van-en-met-elkaar/
• Leerprestaties en samenwerkend leren - Kennisrotonde
• Voorbeeld van T-Kaart - Coöperatief leren in beeld

In dit filmpje wordt de jigsawmethode concreet toegepast.

BRONNEN:
Inzetten van sociaal leren - Onderwijskennis